Minister Van Engelshoven (OCW) stuurde op 12 maart jl. naar de Tweede Kamer de cultuurbrief ‘Cultuur in een open samenleving‘. De cultuurbrief bevat een uitwerking van de plannen in het regeerakkoord op het gebied van cultuur. Van Engelshoven maakt gebruik van vijf thema’s voor de uitwerking van haar cultuurplan 2018-2021.

Gerelateerde Expertise en Diensten:

• Beleidsadvies
• Creatieve industrie
• Cultureel ondernemerschap

Aandacht voor erfgoed en historisch-democratisch bewustzijn

Wat mij als eerste opvalt aan het cultuurplan, is de aandacht voor erfgoed en de rol van kunst en cultuur in de vorming van individuen, in de brief genoemd als historisch – democratisch bewustzijn. De kunstenaar wordt weer gezien als degene, die de kijker, het publiek, door verhalen en beelden de eigen voorstelling van de wereld kritisch laat toetsen en ontwikkelen. Dit is ook naar mijn mening zeker een functie van de kunsten, maar we hebben het een tijdje niet zo duidelijk teruggezien in het landelijke cultuurbeleid.

Waar staatssecretaris Zijlstra inging op het cultureel ondernemerschap en de zelfredzaamheid van de sector, en minister Bussemaker op de functie van de creatieve sector voor creativiteit en innovatie in een creatieve economie, ziet Van Engelshoven de rol van de kunsten als kritische bril waardoor het publiek kan kijken naar de omgeving en kan reflecteren op de omgeving en zichzelf. Geen spiegel, maar een bril. Een duidelijk verschil. Een bril, waardoor je kan kijken naar het verleden, heden en de toekomst. Een bril waardoor je kan kijken naar de diversiteit, maar ook naar wat verbindt.

Cultuur als meetlat voor de tijdsgeest

In de plannen wordt cultuur aangegeven als thermometer voor de tijdgeest. Cultuur kan vooruit lopen op de tijdgeest en die (mede)bepalen. Cultuur kan de tijdgeest vangen en ertegenin gaan. Een samenleving met
een sterke culturele sector voelt beter aan wat de tijd vraagt dan een samenleving die het zonder die thermometer moet stellen. Dit is ook een van mijn eigen opvattingen, dus ik vond het interessant om dit terug te lezen in de plannen. De rol voor een balans tussen innovatie en het vertrouwde, ziet ze weggelegd voor het erfgoed. “Een samenleving die louter uit vernieuwing en confrontatie bestaat, is onleefbaar. Een gezonde samenleving kent een evenwicht tussen het nieuwe en het vertrouwde. Een herkenbare leefomgeving speelt daarbij een belangrijke rol. Monumenten, landschappen en historische gebouwen zijn bakens in een veranderende omgeving.”

Oproep aan stedelijke regio’s: profileer met cultuur

Opvallend in het nieuwe cultuurbeleid, is ook de oproep aan de stedelijke regio’s. Het kabinet ziet een wens van stedelijke regio’s zich meer te profileren met cultuur. Het wil die ontwikkeling in goede samenwerking met de overheden stimuleren. Ze ziet de samenwerking als een belangrijke voorwaarde voor een sterk cultuurbeleid. Het kabinet roept zijn medebestuurders dan ook op om eveneens extra te investeren en van daaruit samen op te trekken. Dit betekent concreet dat wanneer een regio betaalt, het kabinet meebetaalt. En dit het startpunt is van samenwerking.

Dit zie ik wel als een risico, aangezien de gemeenten en regio’s zoveel nieuwe taken hebben gekregen en de aandacht en het geld verdeeld moet worden. Van Engelshoven benoemt letterlijk waar de verantwoordelijkheid van het kabinet ligt, en dus ook waar het stopt. Kwaliteit en verscheidenheid worden als afwegende criteria genoemd. Hiermee komt direct om de hoek kijken, wie bepaalt wat kwaliteit in de kunsten is.

Investeringen

Voor het erfgoed is de komende jaren 325 miljoen extra beschikbaar. Ook investeert het kabinet extra in cultuur en in historisch-democratisch bewustzijn: dit bedrag loopt op van 25 miljoen in 2018, oplopend tot € 50 miljoen
vanaf 2019 en € 80 miljoen structureel vanaf 2020. En waar gaat het geld dan precies naar toe?

Vijf thema’s

De uitwerking van het cultuurbeleid van het kabinet vindt plaats aan de hand van 5 thema’s. Ik zet ze hieronder voor je uiteen met de bijbehorende investeringen van het kabinet.

1. Cultuur maakt nieuwsgierig

In de plannen staat een pleidooi voor cultuureducatie als basis voor de ontwikkeling van jonge mensen. Jongeren leren nieuwsgierig te zijn, en hun creativiteit te ontwikkelen. Nieuwsgierigheid wordt gezien als essentieel voor de slagingskans van een jongere in de huidige open samenleving. Het kabinet vindt dat kunst en cultuur thuis hoort in het curriculum op het primair en voortgezet onderwijs. Muziek heeft een belangrijke intrinsieke waarde en draagt bij aan sociale, emotionele, cognitieve en motorische vaardigheden. Het kabinet wil dat nog meer scholen goed muziekonderwijs kunnen geven.

Investering: 9,1 miljoen in 2018, en 6,4 miljoen per jaar in de jaren 2019-2021.

2. Ruimte voor nieuwe makers en cultuur

Het kabinet wil naast de gerenommeerde gezelschappen en musea, investeren in nieuwe makers. Makers in netwerken, in nieuwe kunstvormen door technologie en mode. Ze investeert in vernieuwing en talentontwikkeling via een nieuw gezamenlijk programma van de zes cultuurfondsen van het rijk.

Investering: 13,4 miljoen in 2018, en 15,6 miljoen per jaar in de jaren 2019-2021.

3. Een leefomgeving met karakter

In de leefomgeving zien we onze cultuurgeschiedenis terug in de archeologische vindplaatsen, monumenten en het landschap. Het kabinet vindt het belangrijk dat er in steden, dorpen en in het landelijk gebied ruimte blijft voor creativiteit. Industrieel erfgoed ziet het kabinet als broedplaats voor vernieuwing. Met creativiteit en ontwerp en vanuit onze traditie van vormgeving wil het kabinet meewerken aan oplossingen die bijdragen aan een leefomgeving met karakter en met kwaliteit. Dit doet het kabinet onder meer met de Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp, die de inzet van ontwerp voor maatschappelijke opgaven stimuleert.

Investering: 99,3 miljoen in 2018, en 78 miljoen in 2019, 62,7 miljoen in 2020 en 26,2 miljoen in 2021.

4. Cultuur is grenzeloos

Het beleidskader voor het internationaal cultuurbeleid kent een nadrukkelijke rol toe aan cultuur om sociale en economische belangen van Nederland in het buitenland uit te dragen. Het kabinet investeert extra in de versterking van het internationale culturele profiel van Nederland. Ontwikkeling en vernieuwing zijn van belang,
ook voor een sterke internationale positie van Nederland. Nederland onderscheidt zich door een vernieuwend en onconventioneel profiel. Het bedrag is bestemd voor de cultuurfondsen en moet een impuls aan internationale culturele samenwerking geven.

Investering: 2 miljoen per jaar in de jaren 2018-2021.

5. Een sterke culturele sector

In het vijfde thema sluit het kabinet zich aan bij de reeds ingezette arbeidsmarktagenda. Ze sluit zich aan bij de sector, die zich als doel stelt dat goed werkgeverschap, goed opdrachtgeverschap en goed ondernemerschap ‘het nieuwe normaal worden’. De uitvoering van dit thema zit meer in de integrale aanpak bij bijvoorbeeld de nieuwe subsidieperiode, en de stimulering van de sector om stappen te zetten. Er wordt gesproken over goede voorwaarden voor ondernemerschap, zoals toegang tot financieringsinstrumenten.

Het kabinet laat dit laatste thema met name over aan de sector en ze kiest voor een plek aan de zijlijn. Ik ben er nog niet helemaal over uit, wat ik hiervan vind. Ik vind namelijk dat juist het kabinet een rol heeft in het arbeidsmarktbeleid. En het lijkt erop alsof ze er nog niet helemaal uit is. Dit thema is mager uitgewerkt en wordt nu al niet verbonden met de andere thema’s, terwijl het zich daar juist voor leent.

Investering: geen gereserveerde middelen. De investeringen in de arbeidsmarkt volgen volgens het kabinet in 2019 en 2020, maar zijn dus nog niet geoormerkt. Er is een bedrag opgenomen aan resterende middelen voor cultuur en erfgoed, waaruit het betaald kan worden.