Creativiteit en innovatie, het wordt gezien als de oplossing voor de crisis, positionering van het Nederlandse bedrijfsleven en de groei van ons Bruto Nationaal Product. Nu onze welvaart dermate is gegroeid, kunnen we niet anders dan onze concurrentiepositie te versterken met nieuwe, unieke producten en diensten. Mits we willen blijven groeien natuurlijk. Schumpeter sprak al vroeg over de ‘Creative destruction’, Florida over de ‘Creative cities’ en Verhagen over de ‘Creative industrie’. Creatief denken wordt gezien als oplossingsinstrument in vele situaties. Er is inmiddels veel onderzoek gedaan naar het creatief vermogen van kunstenaars en wetenschappers. Met name om van te leren en toe te passen in het bedrijfsleven, door mensen die van origine minder creatief zijn. Maar inmiddels worden de begrippen creativiteit en innovatie (en ondernemerschap) vaak in beleid met elkaar vereenzelvigd. De versmelting draagt bij aan misverstanden over beleid, resultaten en ook in theoretische benaderingen. De begrippen zijn onderling verbonden, maar hebben elk een eigen wijze van totstandkoming. In een eerdere blog ‘Wat is creativiteit?‘ ben ik reeds ingegaan op begripsvorming van creativiteit en het creatieve proces, dat zal ik niet hier herhalen. Ik zal wel even kort het begrip innovatie hieronder omschrijven. De vraag, die in deze blog centraal staat, hoe verhouden de begrippen zich ten opzichte van elkaar?
Gerelateerde Keynotes en Workshops:
- Innovate Masterclass
- Creatie of Innovatie?
Begripsvorming
Kunst
In de titel van deze blog leg ik de relatie tussen kunst, creativiteit en innovatie. Met kunst doel ik hier met name op het bijbehorende creatieve proces. Want wat kunst is of de definitie van kunst is, dat is nog best een lastig te beantwoorden vraag. Lastig, omdat vaak ‘het publiek’, de criticus, de zogenaamde expert en de maker zelf bepaalt wat kunst is. Een werk wordt vanuit deze gedachte tot kunst benoemd. Volgens Ellen Winner (Invented worlds, The psychology of the arts) zit het probleem van definiëring van kunst, in de breedte en het gebrek aan eenduidige overeenkomsten. Kunstwerken kunnen bijvoorbeeld typerend zijn door het uiten van emoties, echter onderscheidt zij zich hierin niet. Wanneer je kunst benadert als open concept zonder specifieke of noodzakelijke eigenschappen, dan opent dit de mogelijkheid tot vele uitingsvormen (Morris Weitz, 1956). De vraag aan kunstenaars, waarom ze creëren, wordt vaak beantwoord met de sterke intrinsieke behoefte om te creëren. Freud was van mening dat de totstandkoming van de inhoud van een kunstwerk op dezelfde wijze plaatsvindt als van dromen; de vervulling van een onbewuste wens. In de loop van de jaren waren er medestanders en tegenstanders van de benadering van Freud.
Innovatie
De definitie van innovatie wordt in veel gevallen aangeduid met een concept van vernieuwing. Dit zou nodig zijn om innovatie te kunnen onderscheiden van verandering. Innovatie heeft vaak verandering tot gevolg, maar verandering niet altijd innovatie. Er ligt een onderscheid tussen alternatieven en inspiratie en echt nieuw en originaliteit. Het succes van een innovatie ligt met name in de erkenning en toepassing van de innovatie. De bestempeling van een product, dienst of proces als een innovatie, wordt door plaats, tijd en de gebruiker wordt bepaald. Succesvolle commercialisatie van de innovatie wordt door de OECD ook als een belangrijk element beschouwd ter onderscheiding van de uitvinding.
Verband kunst en creativiteit
Het verband tussen kunst en creativiteit ligt met name in het creatieproces en originaliteit. Beiden zijn op zoek naar problemen, om ze te vinden en op te lossen. Bij zowel de productie van kunst als een creatief idee, vindt een moment van toetsing en erkenning plaats door de omgeving. Van creativiteit wordt nog meer toepasbaarheid en effectiviteit vereist dan van kunst. Originaliteit van een idee is niet voldoende. Kunst levert op zichzelf voor de omgeving ook iets op en dat is vermaak of een spiegel voor de maatschappij.
Verband creativiteit en innovatie
De verbindende schakel tussen creativiteit en innovatie is het woord ‘nieuw’. Een toepassing van creativiteit leidt tot innovatie. Dit kan op verschillende niveaus plaatsvinden. Om tot innovatie te komen worden stappen doorlopen die na onderzoek naar creativiteit en creatieve personen zijn gemodelleerd in een creatief proces. Ondanks dat creativiteit alleen waarde zou hebben in combinatie van originaliteit en effectiviteit, kan innovatie niet zonder creativiteit en dit maakt het nog belangrijker voor beleid. De waardering voor toepassing van creativiteit, innovatie, is echter tijdelijk, en afhankelijk van de context waarin het wordt gezien.
Kunst, creativiteit & innovatie
Wat kunst, creativiteit en innovatie met elkaar verbindt is verandering. Het bevindt zich in een circulair proces, dat in het proces, de tijd en aanwezige context een voortdurende toetsing ondergaat van relevantie.
De bijdrage van kunst aan het innovatieproces wordt nationaal en internationaal projectmatig met bedrijven uitgeprobeerd, maar wordt (nog) niet geadopteerd door overheden. Wetenschappelijk onderzoek naar de effecten is bijna niet beschikbaar. De vraag die gesteld zou moeten worden, is: geeft het creatieve proces in de kunsten, kennis en versnelling aan creativiteit voor innovatie? Onderzoek van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht om inzicht te verkrijgen in de mogelijkheden om kunstenaar in te schakelen bij bedrijfsinnovaties, benoemt met name de individuele kwaliteiten van de kunstenaar als van belang voor de initiële fase van het creatieve proces. Het onderzoek geeft een indicatie maar is te beperkt om er echt conclusies uit te kunnen trekken.
Een duidelijk verschil tussen het creatieve proces van een kunstenaar en voor een innovatie zit in het doel van het creatieve proces. Uit onderzoek blijkt, dat de kunstenaar in het proces meer geïnteresseerd is in het vinden van nieuwe uitdagende problemen, dan het oplossen ervan (ondanks dat ze dat wel doet). De motivatie om te creëren ligt in deze ontdekkingstocht, het daadwerkelijk begrijpen en het weten. Terwijl het innovatieproces enkel en alleen gericht is op het oplossen van een gedefinieerde probleem. Dit is ook de reden waarom in de ‘creative problem solving’ processen zoveel aandacht wordt gegeven aan de probleemformulering en het ontrafelen daarvan.
Een derde relatie bestaat op het gebied van verkoop en aansluiten op de belevingsbehoefte van de klant/eindgebruiker. De creatieve sector en dan met name de sectoren design en media worden in het overheidsbeleid van belang geacht voor innovatie om deze reden. Andere sectoren hebben de kennis en vaardigheden over design en vorm nodig om het (technologisch) innovatieve product te laten voldoen aan de behoeften van de markt en in het gevecht met concurrenten om de gunst van de klant.
